Lucienne van der Geld van Netwerk notarissen heeft in een artikel genaamd “De 9 grootste missers bij erfenissen” negen problemen besproken die voorkomen bij het afwikkelen van erfenissen. Dit artikel was voor mij de aanleiding om een aantal daarin genoemde problemen verder uit te werken in deze blog.
Er zijn veel samenwonende stellen die geen samenlevingscontract of testament hebben. Als één van beiden dan overlijdt, erft diens familie de hele nalatenschap. Als er wel een samenlevingscontract is opgesteld, heeft de andere partner het recht de gezamenlijke bezittingen "over te nemen om niet”. De juridische term hiervoor is “het verblijvingsbeding”. Dit beding houdt in dat de partner van de overledene de gezamenlijke bezittingen krijgt. Dit gebeurt door middel van een notariële akte. Privé-bezittingen vallen toe aan de erfgenamen, in dit geval de familie van de overledene. Als samenwonende stellen willen dat de partner alles erft, moet er een testament opgesteld worden. Erven kan men alleen via een testament of op grond van de wet.
Als samenwonende stellen kinderen hebben, zijn de eigen kinderen de erfgenamen op grond van de wet. Een kind heeft altijd recht op een erfdeel, dat zonder testament gelijk opeisbaar is. Het verblijvingsbeding in een samenlevingscontract kan dan niet uitgevoerd worden. Alleen in een testament kan bepaald worden dat dit erfdeel pas uitgekeerd wordt na het overlijden van de overgebleven partner.
Als samenwonende stellen geen kinderen hebben en de langstlevende partner de gezamenlijke bezittingen heeft gekregen door het samenlevingscontract zijn deze bezittingen eigendom van die partner. Echter, als diegene ook overlijdt, erft zijn of haar familie alle bezittingen! Dit is meestal niet de bedoeling en ook dit kan alleen voorkomen worden door een testament. Nog een nadeel van het ontbreken van een testament is dat familieleden veel meer erfbelasting betalen dan een partner.
Een vrouw of man met kinderen wiens echtgenoot overlijdt, krijgt juridisch gezien een schuld aan de kinderen, omdat bij een huwelijk de erfdelen van de kinderen op grond van de wet pas opeisbaar zijn bij het overlijden van de langstlevende ouder. Als die langstlevende ouder hertrouwt, verandert er meestal niets. De erfdelen van de kinderen kunnen op grond van de wet niet opgevraagd worden door het hertrouwen. Bij het overlijden van de hertrouwde vader of moeder erft de nieuwe echtgenoot, maar moet deze de erfdelen van de kinderen in de nalatenschap van de eerst overleden ouder uitkeren.
Dit kan niet voorkomen worden, zelfs niet in een testament. Het is wel mogelijk om wettelijk geldige afspraken te maken met de kinderen, bij voorkeur voorafgaand aan het huwelijk. Deze afspraken worden meestal vastgelegd in een notariële akte. Een andere mogelijkheid is om een overlijdensrisicoverzekering af te sluiten, zodat uit de uitkering de erfdelen betaald kunnen worden.
3. Geld lenen aan kinderen.
Wanneer ouders één of meer kinderen geld hebben geleend, kan dat leiden tot ruzie bij het verdelen van hun nalatenschap. Een voorbeeld ter verduidelijking: ouders hebben één van hun kinderen uit eigen vermogen € 80.000,00 geleend. Er zijn drie kinderen, de ouders hebben een woning met een waarde van € 200.000,00 en nog een banktegoed van € 20.000,00. De nalatenschap bestaat dan uit woning, banktegoed en geldlening, totaal € 300.000,00. Van het totaal van € 300.000,00 heeft ieder kind recht op een derde deel: € 100.000,00. De lening van één van hen wordt verrekend met zijn erfdeel: hij ontvangt € 20.000,00. Echter, als de ouders die € 80.000,00 van de bank hebben geleend, wordt deze bancaire lening eerst uit de verkoopopbrengst van de woning afgelost. In dat geval bestaat de erfenis uit € 200.000,00 minus € 80.0000,00 is € 120.000,00, plus het banktegoed en het aan het kind geleende geld, totaal € 220.000,00. Elk kind erft een derde gedeelte, te weten € 73.333,00. Het erfdeel is in dit geval te klein om de geldlening van € 80.000,00 mee te verrekenen.
Dit voorbeeld maakt duidelijk dat het belangrijk is eerst uit te (laten) rekenen of een geldlening met een toekomstig erfdeel verrekend kan worden. Bij het maken van deze berekening moet in aanmerking worden genomen dat iemands vermogen minder kan worden en dat huizenprijzen kunnen dalen. Bovendien is het verstandig schriftelijk vast te leggen wanneer de geldlening afgelost of opeisbaar wordt, welke rente verschuldigd is en wanneer die betaald wordt. Een notaris is hiervoor de aangewezen adviseur.
Aan de gemaakte afspraken zijn alle kinderen gebonden na het overlijden van hun ouders. Meestal worden deze afspraken aan het originele testament gehecht. Dit testament wordt bewaard in de kluis van de notaris. De afspraken kunnen ook in een notariële akte worden opgenomen.
4. Teveel sleutels in handen van derden.
Veel mensen geven hun kinderen, buren en vrienden sleutels van hun huis, voor het geval men die kwijtraakt of er hulp nodig is. Na overlijden blijkt heel vaak dat er geld of waardevolle goederen uit de woning verdwenen zijn. Er valt meestal niet meer na te gaan wie dat gedaan heeft. Het is verstandig alleen een sleutel te geven aan mensen die men vertrouwt. Het is belangrijk (voor executeur en erfgenamen) dat er een lijst is van alle mensen die een sleutel hebben.
5. Het huisdier vergeten
Veel mensen vergeten iets te regelen voor hun huisdier. De huisdieren worden dan naar een asiel gebracht nadat het baasje is overleden. In een testament kan een zogenaamde “huisdierenclausule” opgenomen worden. Daarin wordt bepaald wie een huisdier “erft” en of deze persoon geld ontvangt als vergoeding voor de kosten.
6. Teveel erfbelasting betalen
Wanneer van een echtpaar met drie kinderen en € 200.000,00 aan bezittingen, moeder overlijdt, erft vader de helft plus een kindsdeel, dat wil zeggen € 125.000,00. De drie kinderen erven ieder € 25.000,00. Vader heeft wettelijk de beschikking over het totale vermogen, maar krijgt een schuld aan elk kind ter grootte van diens erfdeel. Als vader overlijdt, wordt zijn erfenis over de drie kinderen verdeeld. Zijn nalatenschap bestaat uit zijn bezittingen minus zijn schulden, dat is € 125.000,00 (€ 200.000,00 - € 75.000,00). Elk kind betaalt nu erfbelasting over 1/3e deel van dat bedrag en niet over 1/3e deel van € 200.000,00, zoals vaak gedacht wordt. Als de erfdelen van de kinderen niet als schuld opgevoerd worden in de erfbelasting aangifte wordt er teveel belasting betaald.
Dit voorbeeld maakt duidelijk hoe belangrijk het is om de erfdelen van de kinderen in de nalatenschap van moeder vast te stellen. Dit doet de notaris in een notariële akte. In deze akte wordt het bedrag van de kindsdelen vastgelegd. Ook wordt daarin vermeld wanneer die bedragen opeisbaar zijn en of er rente betaald wordt over deze erfdelen.
7. Een schuld erven
Iemand die een erfenis krijgt, heeft drie mogelijkheden. Men kan de nalatenschap zuiver aanvaarden, beneficiair aanvaarden of verwerpen. Iemand die een erfenis zuiver aanvaardt, wordt aansprakelijk voor eventuele schulden van de overledene. Bij beneficiair aanvaarden zijn de erfgenamen niet aansprakelijk voor een tekort, dat ontstaat als de schulden groter zijn dan de bezittingen. Bij het verwerpen of weigeren wordt men geen erfgenaam.
Beneficiair aanvaarden of verwerpen vindt plaats bij de Rechtbank door middel van een schriftelijke verklaring, opgesteld door de notaris of de Rechtbank. De Rechtbank brengt hiervoor griffierechten in rekening. Zuivere aanvaarding kan door middel van een verklaring of door daden (van zuivere aanvaarding). Wanneer een erfgenaam bezittingen van de overledene verkoopt of betalingen doet van diens bankrekening, geldt dat als een daad van zuivere aanvaarding. Als dan later blijkt dat de schulden groter zijn dan de bezittingen, dient de erfgenaam deze schulden uit het eigen vermogen te voldoen. Een eenmaal gemaakte keuze is onherroepelijk. Het is niet mogelijk na een daad van zuivere aanvaarding alsnog beneficiair te aanvaarden. Bij onzekerheid over de nalatenschap, is het aan te raden raadzaam deze meteen beneficiair te aanvaarden.
8. Online voortleven
Veel mensen hebben een profiel op sociale media, zoals Facebook, Linkedin of Instagram. Deze profielen worden na overlijden niet automatisch verwijderd. Het kan leiden tot vervelende situaties, zoals een felicitatie voor de overledene met een verjaardag of een jubileum. Dit kan men vermijden door in een (levens)testament een “social media executeur” aan te wijzen. Deze persoon kan een bericht van overlijden plaatsen en heeft de bevoegdheid om de persoonsgegevens te verwijderen.
9. Familieruzies
Een erfenis leidt soms tot familieruzies. Als de verhouding tussen de kinderen of met een ouder en één van de kinderen toch al niet zo goed was, levert de verdeling van de erfenis bijna altijd problemen op. Deze problemen kunnen voorkomen worden door een in het testament een executeur aan te wijzen die de bevoegdheid heeft om de nalatenschap te verdelen. Eén van de kinderen kan tot executeur worden benoemd, maar er kan ook worden gekozen voor een familielid of een onafhankelijke deskundige executeur, zoals de notaris. Deze executeur zorgt ervoor dat de spullen verdeeld worden, dat de woning verkocht wordt en dat de opbrengst en de banksaldi worden verdeeld. De executeur moet alles overleggen met de erfgenamen en dient aan hen rekening en verantwoording af te leggen, maar kan de nalatenschap verdelen zonder toestemming van alle erfgenamen. Als er geen executeur benoemd is, moeten de erfgenamen overal overeenstemming over bereiken en heeft iedere erfgenaam een vetorecht.
Soms is er tijdens leven geen contact meer tussen de ouders en één van de kinderen of hebben de andere kinderen geen of slecht contact met dit kind. De executeur kan dan nog steeds veel moeite hebben met de verdeling van de erfenis, omdat alles in overleg moet. Om te voorkomen dat er met alle kinderen overlegd moet worden over de verdeling van de spullen of de hoogte van de verkoopprijs van de woning, kan aan het kind waar geen contact mee is in het testament een geldbedrag worden toegekend ter grootte van diens erfdeel. Dit kind is dan een legataris, geen erfgenaam. Een legataris is een soort schuldeiser, die recht heeft op geld, maar geen stem heeft in de verdeling van de erfenis.
Een kind kan ook worden onterfd in een testament. De reden van de onterving kan in het testament of in een brief die bij het testament wordt bewaard worden vermeld. Een kind dat onterfd is, heeft gedurende een periode van vijf jaren na het overlijden van de ouder het recht deze onterving aan te vechten door een beroep te doen op zijn of haar ‘legitieme portie’. De legitieme portie is een recht van een kind op een bedrag uit de erfenis ter grootte van de helft van het normale erfdeel. Dit bedrag is zes maanden na het overlijden opeisbaar, tenzij er nog een partner van de overleden ouder in leven is en in het testament bepaald is dat de erfdelen pas opeisbaar zijn nadat diens overlijden. Door een beroep te doen op de legitieme portie wordt een kind geen erfgenaam, maar ‘legitimaris’. Een legitimaris heeft net als een legataris alleen recht op geld en praat niet mee over de verdeling van de erfenis.
Wil je meer weten over deze onderwerpen, dan ben je van harte welkom op ons kantoor. Een afspraak bij je thuis kan natuurlijk ook.